Donna Haraway

De Stichting Praemium Erasmianum heeft de Erasmusprijs 2025 toegekend aan de Amerikaanse filosofe en wetenschapshistorica Donna Haraway. Het thema van de prijs is dit jaar ‘de wetenschap van wat ons bindt.’ Haraway is een onbaatzuchtig denker die de vele verbindingen tussen biologie, literatuur, kunst en ook sociaal en politiek handelen verkent. Met haar werk strijdt ze – zoals ook Erasmus in De lof der zotheid – tegen menselijke denkwijzen en gedragingen die indruisen tegen humanistische idealen als gelijkwaardigheid en openheid. Wat het altruïsme van Haraway bijzonder maakt, is dat ze het niet beperkt tot mensen, maar het nadrukkelijk uitstrekt naar andere levende wezens.

Haraway (1944), geboren in Denver, Colorado, studeerde zoölogie en filosofie aan Colorado College, verbleef een jaar in Parijs om zich te verdiepen in de filosofie van de evolutie, en promoveerde in 1972 in de biologie aan Yale University. Daarna bekleedde zij leerstoelen op het gebied van vrouwenstudies en wetenschapsfilosofie aan o.a. de Universiteit van Hawaï en de Johns Hopkins University. Vanaf 1980 tot haar emeritaat was zij hoogleraar Feministische theorievorming en wetenschap aan de Universiteit van Californië, Santa Cruz.

Zij verkreeg wereldfaam met haar Cyborg Manifesto (1985), al bij verschijnen een feministische klassieker. Haraway gebruikt de cyborg – een samensmelting van mens en machine – om tegenstellingen tussen man en vrouw, mensen machine en natuur en cultuur om te denken. Het doorbreken van deze diepgewortelde dualismen zette ze voort in Primate Visions (1990), waarin ze de primatologie onderwerpt aan een minutieuze analyse. De manier waarop we ons de natuurlijke wereld voorstellen is sterk verweven met kwesties van ras en gender. De taal die primatologen hanteren bevestigt en verstevigt bijvoorbeeld cultureel bepaalde sekseverschillen. In recentere werken als When Species Meet (2007) en Staying with the Trouble (2016) onderzoekt ze hoe we kunnen samenleven met andere organismen in een wereld die in ecologische crisis verkeert. Daarbij onderzoekt ze wederom de grenzen tussen mens en niet-mens.

De impact van Haraway’s werk reikt tot ver buiten de grenzen van de wetenschap. Door het introduceren van nieuwe begrippen en metaforen biedt Haraway een vernieuwende, creatieve en kritische blik op hedendaagse crises. Haar werk inspireerde meerdere generaties van filosofen, wetenschappers en kunstenaars die strijden tegen seksisme, racisme en soortisme. Mede daardoor wordt Haraway ook wel gezien als een van de meest invloedrijke personen in de filosofie én in de hedendaagse kunstwereld.

Eerder won Haraway al diverse prijzen, waaronder in 2000 de J.D. Bernal Prize, de hoogste onderscheiding van de Society for Social Studies of Science. In 2020 werd aan haar de Nuevo León Alfonso Reyes Prize toegekend voor de manier waarop zij in haar werk biologie, economie, politiek, cultuur, science fiction, feminisme en klimaatverandering verbindt.

De Erasmusprijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewoon belangrijke bijdrage heeft geleverd op het gebied van de geesteswetenschappen en de kunsten. Zijne Majesteit de Koning is Regent van de Stichting. De Erasmusprijs bestaat uit een geldbedrag van € 150.000. De prijs zal worden uitgereikt in het najaar van 2025.

Fotografie: Clara Mokri