Laudatio
Majesteiten, Koninklijke Hoogheid, dames en heren,
Theater, publiek, samenleving. Met deze drie kernwoorden vat het bestuur van de Stichting het thema samen, dat dit jaar centraal staat bij de toekenning van de Erasmusprijs. Het verband tussen deze drie woorden geeft aan langs welke lijnen de vragen gesteld worden, de spanningen gevoeld worden en de discussies verlopen die de laatste jaren zo intensief worden gevoerd. Binnen de theaterwereld zelf, in de media, tijdens discussiebijeenkomsten, en in het politieke debat.
Dat er over kunst en cultuur gesproken wordt, is positief. Het toont aan dat cultuur de mensen raakt. Het is belangrijk dat veel mensen zich betrokken voelen bij het debat over de betekenis van het theater en dat zij nadenken en meepraten over hoe we daar vorm aan geven. Artistiek inhoudelijk, maar ook over thema’s als talentontwikkeling, internationalisering, ondernemerschap en de rol van de overheid.
In het prijsgebied vormt de internationale dimensie een belangrijk uitgangspunt. In de muziek- en theatertraditie staat geen land op zichzelf. Cultuur is de beste manier om in dialoog te blijven. Dat is, zeker in de huidige tijd waarin cultuur zo onder druk staat, belangrijk om te blijven benadrukken. Theater zegt veel over de persoonlijke omgeving van de maker en tegelijkertijd is het grensoverschrijdend. Kennismaken met andere theatertradities en -vormen leidt tot reflectie op de eigen praktijk. Door ook Aziatische of Zuid-Amerikaanse en andere niet-Europese theatertradities te leren kennen, krijgen we vaak een verfrissend ander perspectief op onze eigen samenleving.
Podiumkunsten bestaan bij de gratie van kunstenaars èn van publiek. De levende ontmoeting tussen die twee is wat podiumkunst van andere kunstvormen onderscheidt. Dat gaat nog in bijzondere mate op voor het theater, het toneel. Het klinkt als een cliché, maar theater is meer dan amusement. Theater houdt de samenleving een spiegel voor, zet aan tot reflectie en zelfonderzoek. Het biedt de mogelijkheid om het leven vanuit een andere dan de dagelijkse hoek te bekijken en daarvan te leren. Dat is niet altijd gemakkelijk, het is even vaak confronterend. Een noodzakelijke bewustzijnsverruiming voor wie zich graag als kritisch deelnemer in de participatiesamenleving beschouwt, zou je kunnen zeggen.
Soms komt de ontmoeting tussen podiumkunstenaars en publiek spontaan tot stand, maar meestal zijn er anderen voor nodig: mensen die dit contact mogelijk maken. Er zijn verschillende categorieën van zulke ‘mogelijkmakers’, van technici en kleedsters tot programmeurs en intendanten, maar in dit prijsgebied heeft het bestuur van de Erasmusprijs vooral gezocht naar personen die zich vanuit een artistiek-inhoudelijke passie in dienst stellen van de ontwikkeling van de kunst en daarin nieuwe wegen bewandelen. Mensen die erin zijn geslaagd om kunstenaars met elkaar te verbinden en daarmee soms aan de wieg hebben gestaan van nieuwe vormen van kunst die er anders niet waren geweest.
Dames en heren, de Erasmusprijswinnaar van dit jaar is een festivalmaker die bij uitstek ons thema belichaamt. Frie Leysen heeft als oprichter en directeur van deSingel in Antwerpen en Kunstenfestivaldesarts in Brussel haar naam gevestigd. Als curator, artistiek leider en organisator is zij betrokken geweest bij verschillende festivals, groot en klein, gevestigd en eenmalig, binnen Europa en daarbuiten. Frie Leysen is op het gebied van de podiumkunsten een wereldautoriteit, zoals Jerry Aerts het uitdrukte.
Frie Leysen heeft gedurende haar carrière, al dan niet tegen de stroom in, altijd aan haar visie vastgehouden. De onderzoekende kunstenaar staat daarin centraal. Daarbij legt zij steeds relaties tussen kunst, samenleving en publiek. Taalbarrières of culturele verschillen vormen voor Frie Leysen geen beletsel. Zij maakte een festival in Brussel waarbij ze de politieke tegenstellingen wegnam door ze te negeren. Die houding heeft zij meegenomen naar andere landen waar ze werkte.
Frie Leysen heeft zich gedurende haar loopbaan consequent ingespannen om nieuwe generaties van getalenteerde kunstenaars op te sporen en een podium te geven. Daarbij schuwt zij grote en bekende festivals als Theater der Welt in Duitsland of recent de Wiener Festwochen niet als haar werkterrein. Juist daar zoekt zij, met kennis van de traditie, naar een nieuwe en actuele betekenis. Oud en nieuw, bekend en onbekend zet ze bij elkaar en laat daar iets nieuws uit ontstaan. Zij is op een prettige manier strijdbaar en zet dingen in werking.
Deze experimenten zijn vaak geslaagd, soms ook niet, maar het pleit voor haar overtuiging en vasthoudendheid dat ze niet voor een comfortabele zekerheid gaat, maar juist radicale keuzes maakt en daarbij risico’s neemt. Het gaat bij haar altijd eerst over de inhoud en over de kunstenaar en pas daarna over geld. En als het moet – en soms vindt zij dat het moet – kan zij scherpe kritiek uiten op festivals en podia die naar haar oordeel de ontwikkeling van de kunst en de kunstenaar niet meer centraal stellen. Dan is zij ook radicaal voor zichzelf en vertrekt. Volgens Frie Leysen is een festival meer dan een programma maken. Een festival is een statement, een positie innemen, nadenken over de wereld en de tijd waarin we leven. Dat is, in haar visie, niet ‘enkel een serie van twintig schone voorstellinkjes.’
Actief en charismatisch is zij in staat om ver uit elkaar liggende landen, werelden of talen aan elkaar te knopen. Ook in Nederland, waar zij sinds een aantal jaren de serie ‘Get Lost’ samenstelt. In de optiek van Frie Leysen ‘confronteert niet-westerse kunst jezelf en het publiek met de grenzen van wat je met je eigen bagage kunt verstaan. De grenzen kennen van je eigen vermogen is een les in bescheidenheid. Van daaruit kun je terug nieuwsgierig worden naar het andere en de anderen.’ (citaat Frie Leysen uit interview met Thomas Bellinck in Etcetera september 2014).
Mevrouw Leysen, onze Stichting bekroont u met de Erasmusprijs omdat u een gepassioneerd voorvechter bent van de podiumkunsten. U maakt zich gedurende uw gehele loopbaan sterk voor onbekende theatermakers, vanuit artistieke nieuwsgierigheid en vanuit het verlangen het publiek iets bijzonders te laten ervaren. U zoekt steeds nieuwe generaties kunstenaars en nieuwe theatervormen, en u zet zich in om niet-westerse theaterproducties in Europa een podium te geven. Met die internationale oriëntatie, die fundamentele nieuwsgierigheid en kritische houding draagt u op voorbeeldige wijze de Erasmiaanse waarden uit die de Stichting zo waardevol vindt.
Namens onze Stichting wens ik u van harte geluk met de prijs. Mag ik u uitnodigen naar het rostrum te komen zodat de Koning u kan decoreren met de versierselen behorend bij de Erasmusprijs.
