Gronden van Verlening

Artikel 2 van de Statuten van de Stichting Praemium Erasmianum luidt als volgt:

‘In het kader van de culturele tradities van Europa in het algemeen en de ideeën van Erasmus in het bijzonder is het doel van de Stichting het versterken van de positie van de humaniora, de sociale wetenschappen en de kunsten. De nadruk ligt op tolerantie, culturele diversiteit en niet-dogmatisch, kritisch denken. De Stichting probeert dit doel te bereiken door prijzen toe te kennen en door evenementen te organiseren die de aandacht vestigen op het werk en de visie van de laureaten. Een geldprijs wordt uitgereikt onder de naam “Erasmusprijs”.’

In overeenstemming met artikel 2 heeft het bestuur van de Stichting Praemium Erasmianum besloten de Erasmusprijs 2024 toe te kennen aan de Indiase schrijver Amitav Ghosh. Hij ontvangt deze prijs op de volgende gronden:

Het thema van dit jaar is ‘de verbeelding van het ondenkbare’, waarbij klimaatverandering, een wereldcrisis zonder weerga, via het geschreven woord gestalte krijgt. Amitav Ghosh heeft zich als geen ander verdiept in de vraag hoe recht te doen aan een existentiële bedreiging die ons voorstellingsvermogen te boven gaat.  Zijn werk biedt een remedie door met meeslepende verhalen over het verleden een onzekere toekomst voelbaar te maken. Tegelijkertijd trekt hij met zijn pen ten strijde om te laten zien dat de klimaatcrisis een cultuurcrisis is die voor alles voortkomt uit een gebrek aan verbeelding.

Hij schreef een omvangrijk oeuvre dat zowel historische romans als journalistieke essays bevat. Zijn verhalen voeren de lezer met een duizelingwekkende reikwijdte mee langs continenten en oceanen. Elk werk is gebaseerd op grondig archiefonderzoek en weet met literaire zeggingskracht grenzen en tijdsperiodes te overstijgen. Grote thema’s als migratie, diaspora en culturele identiteit worden tastbaar gemaakt, waarbij de menselijke dimensie nooit uit het oog wordt verloren.

Volgens de jury laat Ghosh een buitengewone consistentie zien in het belichten van onze relatie met de natuur en de geschiedenis. In zijn romans en zijn non-fictie huidige planetaire crisis terug op een desastreuze zienswijze die de aarde reduceert tot grondstof, ontzield en mechanisch gemaakt.

Ghosh daagt de lezer uit de klimaatverandering te bezien door de geopolitieke lens van oorlog en handel. Hij heeft talloze jonge schrijvers ertoe geïnspireerd de natuur tot een centraal thema in hun werk te maken.

Amitav Ghosh propageert een nieuw humanisme waarin niet alleen alle mensen gelijk zijn maar de mensheid ook de distinctie tussen mens en natuur laat varen.

Nu ik het juryrapport heb voorgelezen, wil ik nog graag een persoonlijke noot toevoegen.

Komend voorjaar ben ik tien jaar directeur van de Stichting Praemium Erasmianum en daarmee loopt de vastgestelde ambtstermijn voor deze functie af. Ik spreek deze woorden met een zwaar gemoed. Niet omdat mijn ambtstermijn ten einde loopt, maar omdat we er wederom getuige van zijn dat de geesteswetenschappen en de kunsten in toenemende mate in hun voortbestaan worden bedreigd. De oprichters van de Erasmusprijs hadden een vooruitziende blik en begrepen dat de geesteswetenschappen en de kunsten onze zorg en bescherming altijd nodig zullen hebben. Want, zoals de grote Nederlandse dichter Lucebert al zei: ‘Alles van waarde is weerloos.’

Ik wil Uwe Majesteit mijn erkentelijkheid betuigen voor de afgelopen tien jaar, en voor uw beschermheerschap van deze prijs, waarmee u te kennen geeft dat u deze waarden koestert en bereid bent zich ervoor in te zetten. Ook wil ik Uwe Koninklijke Hoogheid prinses Beatrix danken voor uw niet aflatende toewijding aan alles waar deze prijs voor staat.

De Erasmusprijs laat jonge mensen zien dat het mogelijk is hun leven aan de kunsten en aan kritisch denken te wijden. Dat dat kan, dat het mag, dat het zelfs van grote waarde is om dat te doen. Ik had niet kunnen hopen op een laureaat voor 2024 die meer geschikt is om die boodschap over te brengen.