Laudatio

Majesteiten, Koninklijke Hoogheid, Excellenties, dames en heren,

We leven in een wereld in oorlog. Of we die nu zelf in onze omgeving ervaren of het begrip oorlog onbewust hebben geïnternaliseerd en in conflict zijn met onze medemensen, met de samenleving, met onszelf of met het leven, we leven hoe dan ook in een permanente strijd. Dualiteit is inherent aan het mens-zijn, want alles in de wereld die we kennen heeft zijn keerzijde. Waar vinden we een verlichte weg naar een vreedzame wereld waarin alle leven kan gedijen?

We hebben allemaal onze rol in de wereld, zowel in onze eigen omgeving als in de samenleving als geheel, en uiteindelijk in de hele mensheid. Daar manifesteert zich de rol van de schrijver. David Grossman is geboren in een wereld met een lange voorgeschiedenis van vervolging, in een verdeeld, verscheurd land dat verstrikt is in conflict, voortdurend op zoek naar de eigen identiteit. Hij stelt zijn schrijverschap in dienst van het goede in de wereld. Door de Ander te begrijpen, ook al is er helemaal geen ander, alleen een andere versie van onszelf.

Iedereen die het voorrecht heeft gehad David Grossman persoonlijk te ontmoeten, zoals ik de afgelopen zomer in Italië, begrijpt meteen dat het onmogelijk is Grossman de schrijver te scheiden van zijn kunst en zijn beheersing van de literaire middelen.

Hier is een onmetelijk grote, maar zachte kracht aan het werk die ons naar zich toe trekt. Het diepe gevoel van menselijkheid dat men in zijn nabijheid ervaart is intens troostrijk. Want dat is het moment waarop men zich ervan bewust wordt dat men tot dan toe in een wereld in oorlog leefde, maar dat die ineens is verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor openheid, medemenselijkheid, nieuwsgierigheid en het verlangen de ander te begrijpen. Een wereld van eindeloze mogelijkheden waarin iedereen een mens is die fouten maakt, verdwaalt en weer terechtkomt. Een troostrijke wereld van begrip, zelfs redding. En bovenal is daar dat ene dat alles overstijgt: het onmetelijke verlangen de mens en zijn beleving te begrijpen.

Ik heb het nu over David Grossman, maar toch zijn deze woorden niet persoonlijk. Want het oog van de schrijver, dat de mensheid in al haar verschijningsvormen beschouwt, is niet persoonlijk.

In het werk van David Grossman komen we dicht bij de diepste betekenis van het joodse begrip term Tikkun ha olam, doen wat nodig is om de wereld waarin we leven te herstellen en te verbeteren, om die rechtvaardiger, vreedzamer, toleranter en gelijker te maken door medemenselijkheid en politieke actie. Als we de wereld willen herstellen, moeten we de wereld zoals we die kennen eerst ongedaan maken. We moeten onze vertrouwde begrippen en ideeën overstijgen. Het gaat niet om goed of fout, om slachtofferschap en het aanwijzen van schuldigen. We moeten de ware betekenis, de ervaring, van het mens-zijn leren begrijpen, de waarheid van het ogenblik vinden om die op het heelal te laten afstralen en ons collectieve begrip vergroten. Iedereen die Grossmans werk leest, wordt daar onderdeel van. Honderdduizenden lezers krijgen dankzij deze grote schrijver inzicht in het onzegbare, worden erdoor geraakt, rouwen erom, krijgen begrip voor de menselijke tweestrijd en worden geïnspireerd tot daden van medemenselijkheid tegenover de wereld. Tegenover ons allemaal.

Om in staat te zijn tot tikkun ha olam moet men helder, duidelijk, onsentimenteel en waarheidlievend zijn. Men moet een situatie, een mens, het leven zelf, kunnen zien zoals het is. Daarvoor is een zachtmoedig, gevoelig hart onmisbaar. Men moet niet bang zijn het donker en het licht onder ogen te zien. Men moet de moed hebben in te zien en te erkennen dat we allemaal mensen zijn, met alles erop en eraan. Alleen dan kan men zien wat er moet worden gedaan om de orde en het evenwicht te herstellen en de wereld iets beter te maken dan die was.

In De glimlach van het lam verbreedt Grossman de menselijke ervaring van conflict en oorlog door zijn gebruik van metaforen en symbolen in de levens van mannen en vrouwen, bezetters en bezetten. Hij opent de geest en daalt af in het hart, dat de mensheid wil zien in al haar complexiteit en al haar diepste verlangens. Hij toont ons de ware betekenis van bezetting voor het leven van de bezette en ook het verlies van moreel en identiteit bij de bezetter. Dat alles doet hij met een helder oog, zonder te oordelen. Net als het leven zelf.

In Uit de tijd vallen schrijft Grossman na het verlies van zijn zoon vanuit vele perspectieven over deze onvoorstelbare tragedie. Zelfs in dit diepe persoonlijke leed neemt hij ons mee in de duisternis. Hij maakt er een universeel menselijke ervaring van en geeft een stem aan iedereen die een kind heeft moeten verliezen. Als in een Griekse tragedie overstijgt hij het persoonlijke, hij maakt de tragiek verpletterend universeel.

In Zie: Liefde verkent Grossman op briljante wijze de wereld door de ogen van een kind. Wij volwassenen zijn net zomin als kinderen in staat de holocaust te begrijpen of te bevatten hoe mensen hun medemensen zo konden ontmenselijken en vernietigen. Hij bewijst eer aan een collega-schrijver die de Shoah niet heeft overleefd en brengt diens nalatenschap weer tot leven. Met zijn overweldigend grote, zachtmoedige, maar onsentimentele kracht heeft Grossman de moed om zoiets groots op zich te nemen en er een roman met universele geldigheid over te schrijven. Een roman die ons nieuwe perspectieven leert zien.

Zachtmoedigheid wordt vaak ten onrechte aangezien voor nederigheid. Maar zachtmoedigheid is de hartslag van de ziel. Ware intelligentie en begrip van complexe kwesties kunnen alleen in de hartslag van de wereld worden opgenomen als ze worden schoongespoeld in de zachte golfslag van een warm hart.

David Grossman zegt dat schrijvers een onzichtbaar web kunnen weven dat een enorme kracht heeft. Een kracht die de wereld kan veranderen, die werelden kan scheppen. De kracht om de stemlozen een stem te geven. Tikkun ha olam: de wereld herstellen, in de diepste Kabbalistische zin.

De wereld waarin we nu leven heeft dringend behoefte aan een krachtig verhaal, de heldere stem van het begrip. Een stem die ons van verdeeldheid naar eenheid leidt, ruimte in ons hart maakt voor andere verhalen, ons leert de ander te begrijpen.

David Grossman, u weeft een onzichtbaar web van kracht de wereld zoals we die nu kennen opheft en er een rechtvaardigere wereld voor in de plaats stelt. Met uw werk maakt u een verscheurde wereld weer heel, u wijst ons een uitweg uit conflicten, uit het denken in termen van schuldigen en slachtoffers. Een wereld waar hoop is. Waar geen plaats is voor apathie. Waar begrip en een gevoelig hart de superkrachten zijn die politieke verandering teweeg kunnen brengen en ons leven betekenis kunnen geven. Als de sterren aan de hemel op hun plaats worden gehouden door liefde, dan worden wij door uw onzichtbare web in liefdevolle omarming gehouden en worden we herinnerd aan uw kracht in ogenblikken waarin we ons alleen voelen in onze hoop op een betere, rechtvaardige, vreedzame toekomst.