Laudatio

Majesteit, Koninklijke Hoogheid, Excellenties, geachte genodigden,

Tijdens een open dag aan de Universiteit van Princeton in mei 2021 zei Trevor Noah: ‘Voor mij is comedy altijd het medium geweest om ongemakkelijke waarheden te kunnen bespreken. We kunnen het over racisme hebben en samen lachen. We kunnen het over misogynie hebben en samen lachen. En hopelijk kunnen we hier en daar gaatjes prikken waardoor het licht naar binnen kan, en comedy inzetten om de lasten te verlichten waaronder zoveel mensen gebukt gaan.’

Trevor Noah laat met zijn humor het licht zien dat door die gaatjes naar binnen valt – niet één keer, maar telkens weer. Geen wonder dat de Erasmusprijs met als thema humor en de ‘Lof der Zotheid’ aan Trevor Noah is toegekend. In een radio-interview met CBS in 2016 merkte Trevor op: ‘Humor is een krachtig middel. Als mensen lachen, zijn ze het eens. Als je samen met iemand lacht, is er sprake van een impliciete overeenkomst, nietwaar? Omdat je iets met die ander gemeen hebt zonder dat je het door hebt.’

Noah weet mensen door middel van de lach te verbinden en stelt ons in staat om in zijn humor de waardigheid en de gevoeligheden van verschillende groepen gemarginaliseerde mensen te zien. Daarbij schuwt hij lastige en pijnlijke waarheden niet.

Noah is in 1984 in Johannesburg, Gauteng, Zuid-Afrika geboren als zoon van een zwarte Xhosa-moeder en een witte Zwitsers-Duitse vader. Hij werd bij de Burgerlijke Stand ingeschreven als Coloured en kreeg als zodanig in zijn vormende jaren te maken met het afschuwelijke, onrechtvaardige Apartheidssysteem en de naweeën daarvan. Tijdens het lezen van Noahs terecht veelgeprezen autobiografie Born A Crime (2016) – tevens een liefdesbrief aan zijn moeder — heeft de jury van de Erasmusprijs gelachen en gehuild.

Hierin vertelt Noah zowel vernietigend scherp als ontroerend en razend grappig over zijn kinderjaren en zijn vroege jeugd. Noah, die in brede kring wordt gezien als de succesvolste comedian van Afrika, maar tegenwoordig in de Verenigde Staten woont, onderhoudt nog steeds sterke banden met Zuid-Afrika, niet in de laatste plaats via de Trevor Noah Foundation die hij in 2018 heeft opgericht, een non-profitorganisatie met als doel ‘de jeugd door middel van uitstekend onderwijs toegang te geven tot een beter leven’. In Born A Crime schrijft hij: ‘Als mijn moeder één doel had, dan was dat het bevrijden van mijn geest.’ Met die gedachte wil deze stichting jonge mensen stimuleren hun dromen waar te maken. Dat doet de stichting door infrastructuur te bieden, goede docenten op te leiden en de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Als we lezen over de doelstellingen van de stichting worden we herinnerd aan een passage in Born A Crime: ‘Met welke middelen moeten arme mensen iets van hun leven zien te maken? Je hoort vaak: “Geef iemand een vis en hij heeft één dag te eten. Leer iemand vissen en hij heeft zijn leven lang te eten.” Maar je hoort nooit: “En het zou ook wel aardig zijn als je hem een hengel gaf.” Dat deel van de analogie ontbreekt altijd.’

Onze laureaat brak in 2002 door in Zuid-Afrika met zijn rol in de Zuid-Afrikaanse soap Isidingo. Nadat hij op de jongerenzender in Gauteng zijn eigen radiotalkshow Noah’s Ark en later diverse tv-programma’s had gepresenteerd, zoals het educatieve Run the Adventure (2004-2006) en een sportprogramma, richtte hij zich op comedy. Hij trad in Zuid-Afrika op festivals en in theaters op met eigen stand-upshows zoals The Daywalker (2009), Crazy Normal (2011), That’s Racist (2012) en It’s My Culture (2013). In 2011, op zijn zevenentwintigste, toen zijn naam als internationaal erkend comedian was gevestigd, emigreerde hij naar de Verenigde Staten.

Noahs autobiografie is een aangrijpend verslag van de ontwikkeling van iemand die van kleins af aan opgroeit op de rand van geweld, criminaliteit en misbruik – dat alles binnen de structuur van institutioneel racisme – en zich daaraan weet te ontworstelen.

Noah weet pijn om te zetten in humor zonder ons ooit die pijn te laten vergeten. Hij heeft zijn nieuwe woonplaats een uniek perspectief op racisme gebracht. In het altijd competitieve Amerikaanse klimaat zei hij in een van zijn comedyprogramma’s: ‘Ik ben afkomstig van de bakermat van het beste racisme ter wereld en ik wil niet opscheppen, maar het Zuid-Afrikaanse racisme is echt van topkwaliteit, het staat op eenzame hoogte…’

In 2014 werd Noah Senior International Correspondent voor The Daily Show in de Verenigde staten en in 2015 volgde hij Jon Stewart op als presentator. Noah spreekt zeven talen – Engels, Tswana, Zulu, Xhosa, Tsonga, Duits en Afrikaans – en kan dus gemakkelijk code-switchen tussen de ene taal en de andere. Zo heeft hij de verschillende accenten weten in te zetten bij het maken van superieure comedy. Hij laat zien hoe je satire kunt maken over het nieuws en de actualiteit, en in The Daily Show werd zijn satirische en komische werk over Black Lives Matter geprezen. Na de moord op George Floyd en het schietincident van Jacob Blake zei Noah: ‘Zwarte mensen zijn het zat dat ze altijd “sorry” te horen krijgen en dat er vervolgens niets gebeurt. Want wat ze in werkelijkheid horen is: “Sorry dat dit is gebeurd en sorry dat het wéér gaat gebeuren.”’

Toen hij in 2022 zijn vertrek bij The Daily Show aankondigde, zei hij dat hij verder wilde gaan met ontdekken, en dat hij het leren van nieuwe talen, het optreden en het bezoeken van verschillende landen had gemist, dus al die dingen is hij sindsdien weer gaan doen. Dit jaar heeft hij verschillende stand-up-tournees gemaakt, met name in Zuid-Afrika, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Trevor Noah, we zijn vereerd je hier vandaag in Nederland te mogen ontvangen om je de Erasmusprijs uit te reiken.

Net als de besten onder je vermaarde collega’s en voorgangers – met als grootste onder hen Desiderius Erasmus, de naamgever van deze prijs, wiens beroemde humanistische boek Lof der Zotheid het thema van dit jaar is – ben je een satiricus en humorist die zijn talenten gebruikt om ons ertoe aan te zetten onrecht te bekritiseren, vooroordelen te heroverwegen en samen te lachen. Met je filantropische werk stimuleer je de verbeeldingskracht van duizenden leerlingen door middel van onderwijs. In jou eren we een slimme, behendige, speelse, empathische, inspirerende humorist met een sociaal geweten, die satire en humor in de Erasmiaanse geest inzet voor het grotere goed.

We feliciteren je uit de grond van ons hart en danken je voor je scherpte, het plezier dat je ons brengt en de gelegenheid die je ons biedt om belangrijke zaken vanuit een nieuwe invalshoek te bekijken – en voor de lach, die zoveel wonden helpt helen.