Laudatio

Sinds de industriële revolutie is er geen wetenschappelijke vernieuwing geweest, die zo’n diepgaand effect heeft gehad op ons leven als de digitale technologie. Het internet heeft menselijke en culturele relaties veranderd. Nullen en eentjes zijn het onderliggend raster geworden van ons bestaan, en hebben onze manier van denken en handelen getransformeerd. Netwerkcommunicatie – de uitwisseling van informatie door knopen en knoppen – is de belangrijkste eigenschap geworden van onze tijd. Het heeft het economische en politieke landschap op zijn kop gezet, en zodoende de gehele wereld één gemaakt.

Met haar mondiale verbindingen en de daaruit voortvloeiende onderlinge afhankelijkheid als nieuwe norm, kunnen we nu spreken van een echt Digitale Cultuur, en wel een die zich snel blijft ontwikkelen.

Maar wat is die Digitale Cultuur nu precies en op wiens naam kunnen we die stellen als initiator? Het is moeilijk om die Digitale Cultuur te verbinden met een bepaald individu, omdat de laatste twee decennia het juist aspecten zijn als verbinding, uitwisseling en samenwerking, die daarbij essentieel waren.

Het bestuur van de Stichting Praemium Erasmianum wilde een visionair denker bekronen, of een pionierende instelling die in een vroeg stadium het democratische en culturele potentieel van de digitale media herkende, en die effectief inzette voor de bevordering van wetenschap en cultuur.

Wij hebben geconcludeerd dat Wikipedia zo’n organisatie is. Geboren uit een succesvol huwelijk van een creatieve visie die door velen gedeeld wordt, met een stevige, gezamenlijke uitvoering die haar duurzaam maakt: Wikipedia biedt een geheel nieuw model voor mondiale productie en verspreiding van kennis, open, transparant en niet-commercieel. Wikipedia is nu de enige not-for-profit website onder de top-tien van meest bezochte websites.

Wij hebben daarom, bij wijze van uitzondering, besloten de Erasmusprijs niet aan één persoon toe te kennen, maar aan de gemeenschap van Wikipedianen die, als een niet-hierarchisch mondiaal forum, de waarden en idealen belichamen van democratische kennisproductie. In de praktijk functioneren zij ook als een netwerk van toegewijde individuen, die de Volksencyclopedie in stand houden en verder ontwikkelen door hun oneindige, anonieme en onbetaalde bijdragen. Het is alleen dankzij hun idealisme, volharding, onafhankelijkheid en toewijding aan het algemeen belang, dat de hoeveelheid kennis in Wikipedia blijft aangroeien, verbeteren en zich verspreiden over de wereld.

Zonder twijfel heeft Wikipedia een enorme invloed gehad op de samenleving en met zijn groei de meest wilde fantasieën overtroffen. Vandaag de dag kunnen de meeste schoolkinderen op de wereld zich het onderwijs niet voorstellen zonder Wikipedia. En velen van hen zullen er mogelijk aan bijdragen als ze opgroeien.

Wikipedia heeft de wereld van kennis opgeschud met een nieuwe betekenis van het idee van een alomvattende encyclopedie, die toegankelijk is voor iedereen. Overal, maar speciaal in landen waar vrije toegang tot betrouwbare informatie niet vanzelfsprekend is, speelt Wikipedia een belangrijke rol in publieke educatie.

Wikipedia werkt als een zichzelf besturende gemeenschap met expliciete beginselen. Het heeft nieuwe kritische instrumenten ontwikkeld om te verzekeren dat bronnen getraceerd kunnen worden, en dat er arbitrage is in geval van conflicten. Met zijn open karakter, voedt Wikipedia het bewustzijn dat bronnen van informatie niet neutraal zijn. Ze moeten gewogen worden. Door zichtbaar te maken wie aan de onderwerpen heeft bijgedragen en welke veranderingen er in de loop van de tijd zijn doorgevoerd, streeft Wikipedia naar optimale transparantie.

De aandacht voor tekst en oorspronkelijke bronnen, en de scheiding tussen feiten en interpretatie, zijn hoekstenen van het Wikipediaconcept en sleutelwaarden in een open informatiesamenleving. Onze naamgever Erasmus heeft altijd het belang benadrukt van teruggaan ad fontes, naar de bronnen en het belang van kenniscirculatie. Erasmus zou waarschijnlijk dol geweest zijn op Wikipedia.

Wikipedia is het meest populaire referentiewerk ter wereld. Maar het is niet alleen maar een encyclopedie, het is een fenomeen: een platform voor dialoog, een bron van dispuut over meningen en feiten, zorgvuldigheid en pleitbezorging; het is een gereedschap voor samenwerking; een delicaat instrument van waarheidsvinding, dat in plaats van de complexiteit van kennisproductie te verbergen, deze juist benadrukt. Wikipedia is dus niet alleen een referentiewerk, maar ook een plaats van omstreden standpunten, waar betekenis altijd onder constructie is.

Sinds 2001 hebben tienduizenden editors bijgedragen aan Wikipedia. Wikipedia is nadrukkelijk mondiaal in zijn aspiraties en opereert in meer dan 250 talen. Gevoelige onderwerpen worden op verschillende wijze behandeld in verschillende culturele en taalkundige streken. Wikipedia heeft nieuwe wegen geopend voor actief leren en doceren, het heeft afgerekend met oude begrippen van autoriteit en nieuwe concepten geïntroduceerd voor omgaan met claims op autoriteit. Het is een ‘gesammt Kunstwerk’, een alomvattend informatiekunstwerk, springlevend en zich steeds ontwikkelend.

Alhoewel Wikipedia formeel gesproken een stichting is, moet het in de eerste plaats beschouwd worden als een gemeenschap, een community, een gemeenschappelijke onderneming, vormgegeven door tienduizenden vrijwilligers, werkzaam als editors, auteurs of projectmedewerkers. Dit zijn de Wikipedianen, hart en ziel van het gehele project. Als het bestuur van de Wikipedia Stichting een besluit neemt, houdt de Community dat nauwlettend in de gaten… Openheid, onafhankelijkheid en democratische besluitvorming zijn de kernwaarden. En hoewel velen het hebben geprobeerd, kan een gunstiggezind lemma in Wikipedia niet gekocht worden.

Dames en heren, Jimmy Wales is mede-oprichter van Wikipedia. Hij is de man die, zo’n 15 jaar geleden, de visie had van een wereldwijde, vrij toegankelijke encyclopedie als een samenwerkingsproject. Wij zijn hem veel respect en bewondering verschuldigd om wat hij heeft bereikt. Hij reist de wereld rond als een ambassadeur van Wikipedia en we zijn zeer verheugd dat hij hier vandaag aanwezig is.

We zijn met hem overeengekomen dat we vandaag niet één persoon zullen eren maar de gehele Wikipedia Community. We hebben besloten de versierselen van de Prijs te overhandigen aan drie vertegenwoordigers van de gemeenschap. Ieder belichaamt een specifiek Wikipedia project. Samen symboliseren zij drie sleutelaspecten van Wikipedia: het belang voor de verspreiding van kennis; het mondiale emancipatoire karakter van Wikipedia, en het belang van Wikipedia voor de kunsten, cultuur en cultureel erfgoed.

Laat me hen in het kort voorstellen.

Phoebe Ayers was lid van de Board of Trustees van de Wikimedia Foundation. Zij is vakreferent voor wetenschap en techniek aan de bibliotheek van MIT. Sinds 2003 is zij editor en organisator van menig project op het gebied van bibliotheken, onderwijs, verspreiding van kennis, open access, en wiki’s.

De tweede persoon is Lodewijk Gelauff. Werkend in Nederland als Wikipedia vrijwilliger, heeft hij het succesvolle project Wiki Loves Monuments geinitieerd, tegenwoordig de grootste fotowedstrijd ter wereld, waarin foto’s gemaakt worden van monumenten over de gehele wereld.

De derde is Adele Vrana. Vanuit de Wikimedia headquarters in San Francisco geeft zij leiding aan mobile partnerships voor de Wikimedia Stichting en Wikipedia Zero, een project waarin telefoon providers data-fees niet in rekening brengen voor Wikipedia. Zo kunnen uiteindelijk alle mensen ter wereld toegang krijgen tot kennis op hun mobiele telefoons, ongeacht of ze de datakosten kunnen betalen.

De insignia van de Prijs bestaan dit jaar uit drie kleurrijke kokers, ontworpen door Bruno Ninaber en Reynoud Homan. Elke koker is een soort stokje dat als in een estafette doorgegeven kan worden aan wie na ons komen. Op de kokers is een tekst gegraveerd uit één van Erasmus’ brieven: Laat ieder, naar eigen stijl en mogelijkheid, proberen een nuttige bijdrage te leveren aan het onderricht van allen. Naast elkaar gehouden is te lezen op de kokers: Honos Praemium Virtutis (Eer is de beloning van de deugd), een tekst die het motto is van onze stichting sinds 1958. Dit motto lijkt bij uitstek te passen bij de geest en de idealen van de Wikipedia gemeenschap.

Phoebe, Adele en Lodewijk: wij reiken de Prijs uit aan jullie drieën als vertegenwoordigers van de gehele Wikipedia gemeenschap.