Laudatio

Cher maître,

Si, m’adressant à vous, je faisais l’éloge du musicien, si j’exaltais les mérites et la qualité de vos oeuvres, ceux qui me connaissent penseraient que ce sont des paroles de circonstance, car je ne peux prétendre parler en connaissance de cause de la musique contemporaine. Mais — bien que je ne sois pas expert en cette matière — de longues années de vie publique m’ont donné, je crois, quelque expérience des hommes. Je n’ai donc pas cherché a pénétrer plus en avant vos qualités de musicien, mais j’ai essayé de mieux connaitre l’homme derriére l’artiste.
Connaître l’homme résulte en ma conviction que nous ne décernons pas Ie Prix Erasme au musicien Olivier Messiaen, mais a Olivier Messiaen, tout court. A l’homme qui possède une gamme de qualités qui nous rendent fiers de l’accueillir aujourd’hui auprès de ceux qui l’ont précédé dans l’hommage à celui dont Ie nom seul donne au prix tout son caractère: Erasme, Ie grand humaniste.
En apprenant à mieux vous connaïtre, grâce notamment à votre passionnant dialogue avec Claude Samuel, j’ai constaté avec une grande satisfaction que nous avons en tout cas une chose en commun: notre amour de la nature. Mais je reconnais humblement votre génie: cet amour vous a inspiré des oeuvres d’une valeur artistique telle que nous nous trouvons aujourd’hui face à face. Certains croient que votre intérêt pour la nature se traduit par l’intro-duction de chants d’oiseaux dans des compositions d’une couleur toute nouvelle. Je puis les détromper: la nature toute entière – avec Ie bruit des vagues, Ie rugissement des torrents et des cascades, Ie soufflé du vent – vous inspire. Pour vous toute la nature est musique. Si je reviens néanmoins aux êtres vivants, je dois avouer que mes intérêts me portent davantage vers des espèces d’un format plus grand, des bêtes sauvages jusqu’aux éléphants, dont la voix n’inspirerait peut-être pas aussi directement un musicien que Ie chant des oiseaux, dont vous avez dit: „dans la hiérarchie artistique les oiseaux sont les plus grands musiciens qui existent sur notre planète”. II en existe 12000 espèces, dont chacune a son chant spécifique. Un merle, une grive, un rossignol, cela se distingue comme du Mozart, du Debussy, du Berlioz. Ils chantent quand ils sont amoureux, ils chantent pour défendre leur territoire, mais ils chantent surtout par plaisir, car, dites-vous, ce sont des artistes.
Par amour pour ces petits êtres, par amour de la nature, inspiré par tout ce qui est création divine, vous êtes devenu compositeur-ornithologue. Accompagné d’Yvonne Loriod, votre femme, vous partez de très bon matin sur les routes de France, de l’lnde — voire, lors de votre voyage de noces, sur les routes du Japon — avec vos jumelles et du papier à musique pour travailler sous la dictée des chanteurs. Vous essayez de fixer leurs mélodies d’une rythmique complexe et d’une variété infinie, que vous ne voulez pas imiter, mais traduire, transposer. Traduire cette musique dans laquelle vous percevez une célébration de la nature, au crépuscule ou a l’aurore, ou dans laquelle transpire l’angoisse de la nuit.
Par vous j’ai appris que tous les oiseaux se taisent entre midi et une heure. Ils n’ont pas Ie temps car c’est l’heure du déjeuner: à ce moment, les oiseaux sont entièrement pris par Ie souci matériel de donner la becquée a leurs petits. Par vous aussi j’ai appris – et je Ie mentionne volontiers à nos auditeurs – que pour beaucoup d’oiseaux Ie chant est un art inné, mais que pour d’autres c’est un art qu’ils sont obligés d’apprendre. Le pinson père enseigne a ses enfants les roulades difficiles. Souvent les jeunes pinsons trébuchent sur les notes finales -ils n’en sortent pas et doivent recommencer.
En m’étendant quelque peu sur la vie artistique des oiseaux, ne croyez pas que j’ai quitté Ie domaine du lauréat d’aujourd’hui. A l’art de la composition en Europe, vous avez ajouté -à côté d’autres éléments neufs et exceptionnels – deux groupes rythmiques et mélodiques que presque tous vos confrères avaient négligés: Ie chant des oiseaux et la musique exotique. Ce n’est pas a moi d’analyser en quoi cet apport a revalorisé la culture musicale de notre continent. Mais je suis à même de constater un fait et de m’en réjouir franchement et sincèrement: cette intégration célèbre l’entièreté-de-la-création, et est une preuve indéniable — quoique souvent déniée – du fait que dans Ie dialogue des cultures chaque partenaire peut enrichir l’autre.
Si j’essaye de retracer en quelques traits les étapes de votre vie, on pourrait dire que votre existence artistique a commencé avant votre naissance: c’est avant d’être né que vous avez
inspiré a votre mère, la grande poétesse Cécile Sauvage, une suite de poèmes intitulée „L’âme en bourgeon”. Elle, „la dame de vos pensees”, a eu une grande influence sur votre formation; elle a créé autour de vous un climat familial qui faisait écho à la poésie de la nature. Votre réelle patrie ce sont les Alpes Dauphinoises dont la majesté et la pureté ont inspiré votre croyance en Dieu et ont éveillé votre passion pour les mystères de la création. II semble qu’elles aient suscité en même temps un gout insatiable pour la lecture, car j’ai appris qu’entre 8 et 15 ans vous avez dévoré quelque 4000 ouvrages! Un goût qui ne vous a d’ailleurs pas quitté car votre bibliothèque se compose de plusieurs milliers de livres traitant des arts, des sciences et d’autres domaines. Tout vous intéresse . . . sauf la politique. Vous vous passionnez aussi pour les couleurs, dont chacune éveille en vous une vibration sonore, d’un caractère musical spécifique.
Vous entrez au Conservatoire de Paris a l’age de 11 ans. Parmi vos maïtres sont Marcel Dupré, et Paul Dukas qui – ce sont vos propres paroles – vous apprend à développer Ie langage musical dans un esprit d’humilité et d’impartialité. Deux qualités qui appartiennent d’ailleurs toutes entières à votre personne. Vous allez collectionner un grand nombre de premiers prix et à 22 ans vous serez titulaire des grandes orgues de l’église de la Trinité, orgues que vous servirez avec dévotion pendant plus de 30 ans. Et vous scandaliserez maintes fois de vieilles paroissiennes avec vos improvisations, qui tracent à l’orgue des voies nouvelles, révolutionnaires, des voies auxquelles ces braves personnes ont beaucoup de peine à s’habituer. Entretemps vous avez participé au concours pour Ie prix de Rome en composant une ode intitulée „Nous sommes frères des oiseaux”. Déjà!
L’année 1936 — vous avez 28 ans — est une date importante dans votre vie et dans la vie musicale de votre génération: vous fondez avec quelques collègues et amis Ie groupe „La Jeune France”. Votre profession de foi: „propager une musique vivante dans un élan de sincérité, de générosité, de conscience artistique, et: se débarrasser de toute discipline, de tout système”. Vous mettez l’instinct au-dessus de la réflexion et de la methode. Faire de la musique naturellement, comme un rosier fait des roses.
C’est tres „jeune” et ce n’est pas toujours bien compris. Plus tard vous serez amené à dire: „Je voulais que ma musique apportât un peu d’amour, je n’ai suscité que des dissentiments et des divisions”. Heureusement viendra un jour où beaucoup apprécieront vos élans et votre sincérité.
Lorsqu’on pénètre dans vos oeuvres, vos pensees, vos écrits, l’on rencontre partout la nature et votre profonde croyance en Dieu. Vous dites: „en écoutant la nature j’ai appris la musique tout seul et découvert Dieu de la même manière”. Et plus tard: „je ne puis rien écrire, que je ne l’aie vécu”. C’est un magnifique brevet d’originalité et d’authenticité qui fera dire aux musiciens: du Messiaen c’est toujours du Messiaen.
En parlant de l’inspiration vous dites quelque chose de très joli: “l’inspiration nous hante comme l’amour”. Et dans ce même esprit vous accordez toute son importance à la melodie a laquelle, parfois, vous semblez même donner Ie pas sur Ie rythme. Est-ce votre héritage maternel qui vous incite à placer si haut l’essence mélodique qui ne se sépare jamais d’un élément de poésie? Mais vous considérez néanmoins Ie rythme comme la force naturelle et primitive, intermédiaire entre Ie temps et l’éternité. Le rythme, d’après vous, c’est un mouvement d’élan et de chute, comme un danseur qui s’élève et qui retombe.
Vous avez su créer un équilibre harmonieux entre ces éléments dont chacun touche votre coeur: la mélodique, la rythmique, la féerie de la nature. Le tout servi par une technicité musicale qui a fait dire à Yvonne Loriod: „pour Ie piano, c’est Messiaen qui a tout trouvé”.
Que je revienne un moment encore sur la musique religieuse. Vous avez entendu il y a quelques instants que Ie renouveau que vous avez su y introduire, tant par l’orgue que par vos compositions orchestrales, a été l’un des motifs pour l’attribution du prix. Cette musique religieuse, vous avez voulu la sortir du corset séculaire des édifices construits pour Ie service divin. Votre oeuvre „Et j’attends la résurrection des morts” a été exécutée d’une façon magistrale dans la Sainte Chapelle, sous la lumière radiante des plus beaux vitraux de Paris. Et pourtant. Pourtant, votre désir Ie plus cher était une exécution de cette oeuvre en plein air, en haute montagne, face au magnifique glacier de la Meije, où grace aux reflets du soleil sur la glace, la clarté de cet extraordinaire décor aurait correspondu à la clarté de votre création et de votre hommage à Dieu.
Petit a petit devant nous se dessine: l’homme. L’homme qui, prisonnier de guerre, apportait par sa générosité et son esprit de fraternité. Ie réconfort à ses camarades. L’homme simple qui se trouve plus à l’aise avec son béret basque et sa chemise à col ouvert qu’en ce que nous appelons „la tenue de ville”. L’homme à la voix douce et au rire spontané. L’homme qui est aussi sensible à l’amour humain qu’à l’amour divin, car, pour lui, Ie premier est un reflet du second. L’homme qui n’est pas honteux d’être un romantique, conscient des beautés de la nature, conscient de la grandeur de la divinité. L’homme, créateur et idéaliste, qui est davantage intéresse a l’être profond de son prochain qu’à ses préoccupations immédiates. L’homme qui prend tout au sérieux, ne traite rien à la légère, qui aime la bravoure mais pas la destruction, qui respire et parle en musique, mais regrette que des bruits musicaux inattendus et imposés semblent devoir accompagner aujourd’hui les activités familiales, détruisant Ie silence où naît la pensée.
Cet homme aimable, clair, recueilli, toujours à l’écoute des autres, touché lui-même par Ie génie du rythme et de la melodie, ne pouvait manquer de devenir un grand maître, un grand pédagogue.
Professeur au Conservatoire de Paris, il a su acquérir la confiance et même la vénération des jeunes qui l’entourent. Sa chaleur humaine, son profond amour de la jeunesse étaient des atouts. A ces atouts il faut ajouter son respect absolu de la personnalité. Jamais il n’a voulu exercer une influence dogmatique et exclusive sur ses disciples. II désire, au contraire, éveiller en eux les dons artistiques propres à chacun d’eux. Ses cours d’analyse, ses cours de rythme – des innovations! – ont acquis une réputation mondiale. II engageait – et engage toujours -un dialogue avec des élèves venusdu monde entier. Sa classe est une cellule vivante dont il dit: „ils sont contents de discuter et de se disputer”. Parmi ses élèves deux en particulier sont devenus célèbres a leur tour, Pierre Boulez — mon plus grand élève dites-vous — et Stock-hausen, tous deux exemples éminents du renouveau que vous avez inspiré et stimulé depuis les années cinquante. Relevons encore ce mot au sujet de vos élèves: „je les aime tous, qu’ils soient doux, tendres, furieux, révoltes ou pacifiques”.
Pourtant il y a une élève, geniale elle aussi, dont je voudrais parler plus particulièrement et à qui j’ai Ie plaisir de pouvoir m’adresser personnellement, Yvonne Loriod, dans la vie civile Madame Olivier Messiaen.
On ne peut pas parler d’Olivier Messiaen, sans réserver une très large place à sa compagne et à son interprète Yvonne Loriod. Ceux qui parmi vous sont musiciens savent que les compositions de Messiaen, comme celles de Debussy – autre amant de la nature et du rythme -ne sont pas faciles, disons-Ie, sont parfois très difficiles à exécuter. Dans ces compositions Ie piano joue un rôle de tout premier ordre. II semble que Messiaen ne se soit laissé arrêter par rien, par aucune complication, par aucune difficulté technique, car il savait que son incomparable interprète Yvonne Loriod avec ses possibilités inouïes se jouerait de toutes ses excentricités pianistiques. Messiaen dit: elle peut tout.
Ce qu’elle peut aussi – mais Messiaen n’est pas homme à en parler – c’est former avec lui Ie couple parfait, Ie génie de chaque partenaire complétant celui de l’autre, deux êtres prédestinés à se rencontrer et à s’unir.
Mon cher Monsieur Messiaen, je félicite notre Fondation d’avoir distingué l’homme qui mérite pleinement de trouver place parmi ceux que nous honorons sous l’égide d’Erasme. Je vous félicite, vous, pour cette longue vie d’accomplissements d’une haute valeur artistique, originale et inspiratrice pour de nombreux jeunes et vous souhaite de pouvoir la continuer, longtemps, avec votre chère Yvonne Loriod, incomparable compagne, épouse et interprète.

Als ik aan uw adres een lofrede zou afsteken op de musicus, als ik de verdiensten en de kwaliteit van uw composities zou prijzen, dan zouden zij die mij kennen dit voor gelegenheidswoorden houden, want ik kan niet pretenderen met kennis van zaken te spreken over de muziek van deze tijd.
Maar, al ben ik dan geen deskundige in deze materie, vele jaren in het openbare leven hebben mij, dunkt me, enige ervaring met mensen gegeven. Daarom heb ik er niet naar gestreefd me in uw kwaliteiten van musicus te verdiepen, maar ik heb gepoogd de mens achter de kunstenaar beter te leren kennen.
De mens kennen, brengt mij tot de overtuiging dat wij de Erasmusprijs niet aan de musicus Olivier Messiaen toekennen, maar aan Olivier Messiaen zonder meer. Aan de man die een staalkaart van kwaliteiten bezit die ons met trots vervullen hem vandaag te mogen verwelkomen in het gezelschap van hen die hem zijn voorgegaan in de hommage aan hem wiens naam de prijs karakteriseert: Erasmus, de grote humanist.
Terwijl ik probeerde u beter te leren kennen, heb ik – met name dank zij uw fascinerende dialoog met Claude Samuel – met veel voldoening vastgesteld dat wij in elk geval één ding gemeen hebben: onze liefde voor de natuur. Maar ik erken tegelijkertijd uw genialiteit: die liefde heeft u geïnspireerd tot werken van zulk een artistieke waarde dat dit tot onze ontmoeting van vandaag geleid heeft. Sommigen menen dat uw belangstelling voor de natuur vertolkt wordt door het introduceren van vogelgezang in composities met een geheel nieuwe kleur. Ik kan hen uit de droom helpen: de gehele natuur met het geluid van de golven, met het brullen van stroomversnellingen en watervallen, met het huilen van de wind — is uw inspiratiebron. Voor u is de gehele natuur muziek.
Wanneer ik niettemin tot de levende wezens terugkeer, moet ik bekennen dat mijn persoonlijke belangstelling meer uitgaat naar soorten van een groter formaat, naar wilde dieren met inbegrip van de olifanten, maar hun stem zou een musicus misschien niet zo inspireren als het gezang van de vogels. Van dat gezang hebt u gezegd: „In de hiërarchie van de kunst zijn de vogels de grootste musici die er op onze planeet bestaan”. Er bestaan 12.000 soorten vogels, waarvan elke soort zijn specifieke zang heeft. Een merel, een lijster, een nachtegaal zijn te onderscheiden als een Mozart, een Debussy, een Berlioz. Ze zingen wanneer ze verliefd zijn, ze zingen om hun gebied te verdedigen, maar ze zingen bovenal voor hun plezier, want, zo zegt u, het zijn kunstenaars.
Uit liefde voor deze kleine wezens, uit liefde voor de natuur, geïnspireerd door alles wat door God geschapen is, bent u componist-ornitholoog geworden. Begeleid door Yvonne Loriod, uw vrouw, trekt u ‘s morgens in alle vroegte er op uit over de wegen van Frankrijk, van India – of, tijdens uw huwelijksreis over de wegen van Japan – met uw kijker en muziekpapier om te werken terwijl de zangers u dicteren. U probeert hun melodieën vast te leggen, melodieën met een ingewikkeld ritme en van een oneindige verscheidenheid, die u niet wilt imiteren, maar vertalen, transponeren. Die muziek vertalen waarin u een ode aan de natuur hoort tijdens de avondschemering of bij het ochtendgloren, of waarin de angst van de nacht doorklinkt.
Door u ben ik er achter gekomen dat alle vogels tussen twaalf en één uur ‘s middags zwijgen. Ze hebben geen tijd want het is het uur van de lunch: op dit tijdstip zijn de vogels geheel in beslag genomen door de materiële beslommering hun jongen te voeren. Door u ook heb ik geleerd – en ik maak er voor onze toehoorders graag gewag van – dat voor vele vogels het zingen een aangeboren kunst is, maar dat het voor andere een kunst is die ze moeten leren. Vader vink leert aan zijn kinderen moeilijke trillers. Vaak struikelen de jonge vinken over de slotnoten – ze komen er niet uit en moeten opnieuw beginnen.
Geloof niet dat ik, door uit te weiden over het artistieke leven van de vogels, het domein van de huidige laureaat heb verlaten. Aan de componeerkunst in Europa hebt u – naast andere nieuwe en uitzonderlijke elementen – twee ritmische en melodische groeperingen toegevoegd, die door de meeste uwer confraters waren veronachtzaamd: de zang van de vogels en de uitheemse muziek.
Het is niet aan mij om na te gaan in hoever dit nieuwe waarden heeft bijgedragen aan de muziekcultuur van ons continent. Wel ben ik in staat een feit vast te stellen en mij daarover oprecht te verheugen: deze integratie is een luisterrijke bevestiging van de eenheid der schepping en een onloochenbaar bewijs – zij het vaak ontkend —- van het feit dat in de dialoog van de culturen elke partner de ander kan verrijken.
Als ik een poging onderneem om de etappes van uw levensweg kort te schetsen, zou men kunnen zeggen dat uw kunstenaarsbestaan vóór uw geboorte is begonnen: nog voor dat u werd geboren hebt u uw moeder, de grote dichteres Cécile Sauvage, geïnspireerd tot een gedichtencyclus getiteld L’ame en bourgeon. Zij, la dame de vos pensees, heeft een grote invloed gehad op uw vorming; zij heeft om u heen een gezinsklimaat gecreëerd waarin de poëzie van de natuur weerklank vond. Uw echte vaderland zijn de Alpen van de Dauphiné, die met hun majesteit en hun zuiverheid de inspiratiebron zijn geweest van uw geloof in God en uw intense belangstelling voor het mysterie van de schepping hebben gewekt. Tegelijkertijd hebben zij klaarblijkelijk in u een onverzadigbare leeslust opgewekt, want ik heb vernomen dat u tussen uw achtste en vijftiende levensjaar nagenoeg vierduizend boeken hebt verslonden. Een leeslust die u overigens niet heeft verlaten, want uw bibliotheek bestaat uit verscheidene duizendtallen boeken over de kunsten, de wetenschappen en andere gebieden. Alles interesseert u … behalve de politiek. U bent ook geboeid door de kleuren, elke kleur roept in u een geluidstrilling wakker met een geheel eigen muzikaal karakter.
Elf jaar oud wordt u toegelaten tot het Conservatorium van Parijs. Tot uw leermeesters behoren Marcel Dupré, en Paul Dukas die – volgens uw eigen woorden – u de taal van de muziek leert ontwikkelen in een geest van nederigheid en onpartijdigheid. Twee kwaliteiten die overigens volkomen bij uw persoonlijkheid passen. U verzamelt een groot aantal eerste prijzen en op de leeftijd van 22 jaar wordt u de officiële bespeler van het orgel van de Trinité, een orgel dat u gedurende meer dan dertig jaar met toewijding zult bespelen. En menigmaal zult u de oude dames van de parochie ergeren met uw improvisaties die nieuwe revolutionaire wegen aangeven voor het orgel, wegen waaraan deze goede mensen slechts met de grootste moeite kunnen wennen. Ondertussen hebt u deelgenomen aan het concours voor de prix de Rome met een ode getiteld „Wij zijn broeders van de vogels”. Toen reeds!
Het jaar 1936 – u bent dan 28 jaar – vormt een belangrijk moment in uw leven en in het muzikale leven van uw generatie. Met enkele collega’s en vrienden sticht u de groepering „La Jeune France”. Uw geloofsbelijdenis: een levende muziek propageren bezield door eerlijkheid, edelmoedigheid, artistiek geweten alsmede: zich ontdoen van elk leerstellig keurslijf, van elk systeem. Het instinctmatig gevoel stelt u boven het nadenken en de methodiek. Muziek maken op natuurlijke wijze, zoals een rozenstruik rozen maakt.
Dit is heel pril en niet altijd goed begrepen. Later zult u zeggen: ik wilde dat mijn muziek een beetje liefde bracht en ik heb slechts meningsverschillen en verdeeldheid opgewekt. Gelukkig zal er een dag komen waarop velen uw geestdrift en uw oprechtheid naar waarde zullen schatten.
Wanneer men zich verdiept in uw composities, uw denkbeelden en uw geschriften, komt men overal de natuur tegen en uw diep geloof in God. U zegt: „door te luisteren naar de natuur heb ik geheel alleen de muziek geleerd en op dezelfde manier heb ik God ontdekt”. En later: „ik kan slechts datgene schrijven wat ik doorleefd heb”. Een prachtig brevet van oorspronkelijkheid en authenticiteit, dat de musici zal brengen tot de uitspraak: muziek van Messiaen is altijd muziek van Messiaen.
Over de inspiratie zegt u iets heel treffends: „de inspiratie obsedeert ons als de liefde”. En in deze zelfde geest kent u de melodie de haar toekomende importantie toe; soms lijkt u haar zelfs voorrang te verlenen boven het ritme. Is het uw erfgoed van moeders kant dat u aanspoort de melodie die nooit een element van poëzie ontbeert, zo hoog te plaatsen? Toch beschouwt u het ritme als de natuurlijke en primitieve kracht die bemiddelaar is tussen tijd en eeuwigheid. Het ritme is, volgens u, een beweging van opvlucht en van vallen, zoals een danser zich verheft en terugvalt.
Tussen al die elementen die uw hart beroeren: de melodie, het ritme en de betovering van de natuur, bent u bij machte geweest een harmonisch evenwicht te creëren. En dat alles gesteund door een muzikale techniek die Yvonne Loriod deed zeggen: „voor de piano is het Messiaen die alles gevonden heeft”.
Laat ik nog even terugkomen op de religieuze muziek. Zo juist hebt u gehoord, dat de vernieuwingen die u daarin hebt weten in te voeren, zowel door middel van het orgel als door uw orkestwerken, een van de redenen is geweest om u de prijs toe te kennen. De religieuze muziek hebt u willen bevrijden uit het eeuwenoude keurslijf van de gebouwen die waren opgetrokken voor de eredienst. Uw compositie „Et j’attends la résurrection des morts” heeft een meesterlijke uitvoering gehad in de Sainte Chapelle, onder het stralend lichtspel van de schoonste gebrandschilderde vensters van Parijs. En toch. Toch is uw liefste wens voortdurend geweest een uitvoering van dit werk in de open lucht, in het hooggebergte, tegenover de magnifieke gletsjer van de Meije, waar, met de weerschijn van de zon op het ijs, de helderheid van dit uitzonderlijk decor in overeenstemming zou zijn geweest met de klaarheid van uw creatie en van uw eerbewijs aan God.
Zo langzamerhand tekent zich voor ons af: de man. De man die als krijgsgevangene met zijn edelmoedigheid en zijn kameraadschappelijkheid zijn makkers een hart onder de riem stak. De eenvoudige man die zich meer op zijn gemak voelt met zijn baskenmuts en in zijn sporthemd dan in het zogenaamde „wandelkostuum”. De man met zijn zachte stem en zijn spontane lach. De man die even gevoelig is voor de menselijke als voor de goddelijke liefde, want voor hem is de eerste een weerspiegeling van de tweede. De man die er zich niet voor geneert een romanticus te zijn, zich bewust van de luister van de natuur, zich bewust van de grandeur van het goddelijke. De man, schepper en idealist, die meer belang stelt in het innerlijk van zijn naaste dan in zijn dagelijkse bezigheden. De man die alles ernstig neemt, niets licht opvat, die de dapperheid mint maar niet de vernieling, die ademt en spreekt in muziek, maar die het betreurt, dat niet verwacht en opgelegd muzikaal lawaai vandaag de activiteiten van het gezin blijken te moeten begeleiden, de stilte vernietigend waarin de gedachte wordt geboren.
Deze beminnelijke man, helder, meditatief, altijd open voor anderen, zelf aangeraakt door de gave voor ritme en melodie, moest wel een groot leermeester worden, een groot pedagoog.
Als docent aan het Conservatorium van Parijs heeft hij zich het vertrouwen en zelfs de verering weten te verwerven van de hem omringende jongeren. Zijn menselijke warmte, zijn diepgewortelde liefde voor de jeugd waren troeven. Aan die troeven moet ik nog toevoegen zijn volstrekte eerbied voor de persoonlijkheid. Nimmer heeft hij een dogmatisch en exclusieve invloed op zijn leerlingen willen uitoefenen. Integendeel, hij wil juist in hen de artistieke gaven opwekken die elk van hen eigen zijn. Zijn colleges in analyse, die in ritmiek – vernieuwingen van de eerste orde – hebben over de gehele wereld een grote naam verworven. Hij ging een dialoog aan – en doet dat nog steeds – met de leerlingen die uit de gehele wereld zijn gekomen. Zijn klas is een levende cel, waarvan hij gezegd heeft: „zij vinden het heerlijk om te discussiëren en ruzie te maken!” Met name twee van zijn leerlingen zijn op hun beurt beroemd geworden: Pierre Boulez – mijn grootste leerling, zegt u – en Stockhausen, beide uitnemende voorbeelden van de vernieuwing waartoe u hebt geïnspireerd en gestimuleerd sedert de vijftiger jaren. En dan nog deze uitspraak over uw leerlingen: „ik houd van hen allemaal, of ze nu vriendelijk, teder, wild, opstandig of vredelievend zijn”.
Toch is er één leerlinge, eveneens zeer begaafd, over wie ik meer in het bijzonder wil spreken en tot wie ik mij bovendien persoonlijk kan richten, Yvonne Loriod, in het burgerlijke leven Madame Olivier Messiaen.
Men kan niet over Olivier Messiaen praten zonder een heel grote plaats te reserveren voor zijn metgezellin en vertolkster, Yvonne Loriod. De musici onder u weten dat de composities van Messiaen, evenals die van Debussy – een andere minnaar van de natuur en van het ritme – niet gemakkelijk, beter gezegd: soms zeer moeilijk zijn uit te voeren. In deze composities speelt de piano een rol van de eerste orde. Messiaen heeft zich klaarblijkelijk door niets laten weerhouden, door geen enkele complicatie, door geen enkele technische moeilijkheid, want hij wist dat zijn onvergelijkelijke vertolkster Yvonne Loriod het, dank zij haar ongehoorde mogelijkheden zou klaren met al zijn pianistische buitensporigheden. Messiaen zegt: “zij kan alles”.
Wat zij óók vermag – maar Messiaen is er de man niet naar om er over te spreken – is om met hem een perfekte eenheid te vormen; de genialiteit van elke partner vult die van de ander aan, twee wezens die waren voorbestemd om elkaar te ontmoeten en zich te verenigen.
Mon cher monsieur Messiaen, ik wens onze Stichting geluk met de onderscheiding van een man die het volledig verdient een plaats in te nemen temidden van hen die wij eren onder het schild van Erasmus. U wens ik geluk met dit lange leven van waardevolle artistieke creativiteit en van bezielende inspiratie voor vele jongeren. Ik wens u toe dat u dit leven lang zult mogen voortzetten, met uw geliefde Yvonne Loriod, uw metgezellin, echtgenote en vertolkster.