Laudatio

Majesteiten, Koninklijke Hoogheid, Excellenties, Geachte aanwezigen,

Kennis is macht. Dat zegt men althans. Maar welke kennis biedt macht? Wie heeft toegang tot die kennis? En wie beslist daarover? Wat gebeurt er als verschillende groepen mensen verschillende bronnen van kennis gebruiken? Krijgen zij ook macht? Worden hun unieke inzichten erkend of gewaardeerd? Of wordt kennis gebruikt om de een op te nemen en de ander uit te sluiten? Die vragen hebben het werk van Michèle Lamont gedurende haar hele carrière bepaald.

De afgelopen decennia heeft Michèle Lamont de relatie tussen kennis, macht en diversiteit bestudeerd. Haar persoonlijke geschiedenis en levenservaring speelden een belangrijke rol bij de vragen die ze stelde.

Als lid van de Franstalige minderheid in Quebec heeft ze uit de eerste hand ervaren hoe het is als iemands taal en cultuur door anderen wordt gedevalueerd. Als Canadese studente in Parijs realiseerde ze zich dat de ontwikkeling van wetenschappelijke kennis mede wordt bepaald door de culturele omgeving die de dagelijkse ervaringen van individuele onderzoekers domineert. Die culturele omgeving is voor Europese wetenschappers anders dan voor hun Noord-Amerikaanse collega’s.

In de loop van haar carrière bij Stanford, Princeton en Harvard bleef ze altijd de standaardpraktijken van deze kennisinstellingen van topniveau bevragen als ‘buitenstaander’ die in een ander systeem is opgevoed en opgeleid.

Die persoonlijke ervaringen hebben niet alleen haar levenslange fascinatie voor kennis, diversiteit en machtsverschillen in de samenleving bepaald, ze hebben haar ook geholpen bij haar zoektocht naar antwoorden op deze vragen.

Een groot deel van het wetenschappelijk onderzoek van Michèle Lamont bestond uit het interviewen van leden van minderheids- en meerderheidsgroepen in verschillende landen over de hele wereld. Hierdoor kon ze specificeren hoe de positie van mensen in de maatschappij de dingen vormt die ze belangrijk vinden. De verschillende perspectieven van de leden van minderheids- en meerderheidsgroeperingen bepalen echter ook hoe zij succes definiëren en wat ze moeten doen om dat te bereiken.

Wat gebeurt er als we die verschillen niet erkennen? Wat zijn de consequenties wanneer we ons aansluiten bij de mening van de meerderheid, als we de waarde van mensen alleen definiëren in termen van educatief en economisch succes? Zijn mensen minder waardige burgers als ze arm maar fatsoenlijk zijn? Natuurlijk niet. Moeten we onze kinderen opvoeden om individuele prestaties na te streven zonder zich af te vragen hoe ze zich tot anderen verhouden? Wederom: nee. Toch is dit de boodschap die impliciet wordt overgebracht als we diversiteit niet waarderen.

Een beperkte focus op wat gewaardeerde kennis is, geeft aanleiding tot de verwachting dat iedereen dezelfde uitkomsten zou moeten nastreven. Dat resulteert echter alleen in een wedstrijd met weinig winnaars en veel verliezers. Als we manieren vinden om de waarde van een breder scala aan inzichten, prestaties en bijdragen te erkennen die mensen te bieden hebben, resulteert dit in een stabielere samenleving waarin verschillende mensen op verschillende manieren succesvol kunnen zijn.

Deze kwesties vormen de kern van het wetenschappelijke werk van Michèle Lamont in de loop der jaren. Ze maakt dit erg praktisch. Ze onderzoekt bijvoorbeeld wat we van innovatieve hightechbedrijven kunnen leren. Daar realiseren mensen met verschillende soorten expertise zich dat ze elk een eigen unieke bijdrage moeten leveren. Ze analyseert ook wat we kunnen leren van evaluatiesystemen die in de kunsten zijn ontwikkeld. Die kunnen ook in andere sectoren worden ingezet om zeer uiteenlopende producten zonder directe geldwaarde te evalueren.

Michèle Lamont heeft haar onderzoek uitgebreid tot haar eigen professionele omgeving binnen het universitaire systeem. In haar boek How Professors Think identificeert ze de criteria die worden gebruikt om wetenschappelijke waarde te definiëren. Hoe evalueren we het onderzoek dat in verschillende wetenschappelijke disciplines wordt gedaan? Hoe waarderen we de bijdragen van verschillende groepen wetenschappers, zoals vrouwen of leden van etnische minderheden? Hoe beïnvloeden kennis, diversiteit en macht de productiviteit in de wetenschap?

In haar wetenschappelijke werk heeft Michèle Lamont haar eigen inzichten in de praktijk gebracht. In haar onderzoek combineert ze meestal verschillende benaderingen in plaats van zich te concentreren op methoden die op die van de exacte wetenschappen lijken, zoals veel sociale wetenschappers doen. In een interview werd haar gevraagd hier commentaar op te geven. De interviewer daagde haar aanpak uit en suggereerde dat een strenge methodologie, big data en statistiek in de hedendaagse wetenschap als kenmerken van kwaliteit worden beschouwd.

Michèle Lamont reageerde als volgt: ‘Er zijn goede en slechte vragen en goede en slechte theorieën… maar er zijn geen goede en slechte methoden. De methode is zo goed als het gebruik ervan.’

Ze gaf ook commentaar op de mate waarin wetenschappelijke disciplines van elkaar verschillen. Ze gaf aan dat ‘disciplines zoals de chemie enorme middelen en laboratoriumruimte vereisen. Die bronnen bepalen mede de consensus over de kennisproducenten die ertoe doen en de soorten kennis die waterdicht zijn.’

Ze sprak haar bezorgdheid uit over het feit dat sociale wetenschappers soms te lijden hebben onder het gebrek aan die duidelijkheid en consensus. Als gevolg daarvan krijgen ze al snel het gevoel dat hun werk minder gewaardeerd wordt dan de bijdragen van de exacte wetenschappen, die door mannen worden gedomineerd.

Ze verklaarde evenwel: ‘Ik behoor niet tot de sociologen die last van bètanijd hebben.’

Integendeel: ze pleit voor de unieke sterke punten van de sociale wetenschappen, die de verschillende niveaus met verschillende methodologische hulpmiddelen benaderen: het microniveau van individuele zorgen, motieven en inspanningen en het macroniveau van de bredere ontwikkelingen en verschuivingen in maatschappelijke structuren. Michèle Lamont maakt zich sterk voor de sociale wetenschappen als het ideale instrument om al die niveaus met elkaar te verbinden door instellingen, wijken, organisaties, netwerken en culturele repertoria te onderzoeken.

Niet alleen benadrukt Michèle Lamont dit als een van de unieke sterke punten van de sociale wetenschappen. Ze herinnert sociale wetenschappers ook aan de politieke verantwoordelijkheid de kennis die ze ontwikkelen daadwerkelijk op deze manier in te zetten ten bate van de samenleving.

Kennis, macht en diversiteit. Het werk van Michèle Lamont op die gebieden heeft een enorme impact gehad. Door haar vele boeken en wetenschappelijke publicaties. Door de vele jonge wetenschappers overal ter wereld die ze heeft opgeleid en geïnspireerd. Door haar bijdragen aan openbare debatten over de toekomst van de wetenschap, over culturele verschillen en stigmatisering, over het trekken van grenzen en scheidslijnen in de samenleving – en hoe die te overwinnen. In haar persoonlijke leven en in haar wetenschappelijke werk heeft ze de kracht van diversiteit aangetoond door verschillende kennisgebieden met elkaar te verbinden en het belang van pluralisme en integratie te benadrukken.

Namens onze Stichting heb ik de eer doctor Lamont geluk te wensen met de toekenning van de Erasmusprijs.

(uitgesproken door Naomi Ellemers, namens het Bestuur)