Lennart Kruijer

Winnaar Dissertatieprijs 2023

Overwegingen van de selectiecommissie

Commagene, een klein koninkrijk in wat nu Zuidoost-Turkije heet, staat algemeen bekend om de World Heritage site Nemrud Daǧ met zijn bijzondere beelden. Veel minder bekend is de hoofdstad Samosata met haar grote paleizencomplex. Dat heeft zeker ook te maken met het feit dat dit complex na de bouw van een stuwdam in de jaren ’80 onder water is komen te staan. De noodopgravingen die vlak daarvoor waren uitgevoerd, waren bovendien nooit gepubliceerd. In zijn proefschrift heeft Lennart Kruijer al dit materiaal verzameld en hieruit heeft hij een zeer compleet en duidelijk opgravingsverslag weten te construeren, met de nodige afbeeldingen en kaarten. Hij weerlegt op basis van deze reconstructie ook een aantal oudere ideeën over een bouw in twee fasen.

Kruijer plaatst daarbij zijn knappe reconstructie heel mooi in de cultuurgeschiedenis van de Hellenistische tijd en gebruikt deze om onze kijk op die periode te verbeteren. Tot nog toe gingen onderzoekers van Commagene doorgaans mee met het beeld dat Nemrud Daǧ heel bewust zelf schept: dat het zou gaan om een combinatie van Perzische en Griekse elementen. Het beeld van een mengcultuur daartussen paste goed bij oudere benaderingen van de Hellenistische cultuur. Kruijer laat heel duidelijk zien hoezeer dat beeld tekortschiet. In zijn dissertatie beargumenteert Kruijer dat het idee van twee culturen, een westerse en een oosterse, die als afgesloten blokken bij elkaar komen, niet geldt voor het huidige Midden-Oosten en nimmer gold het toen niet: er was al eerder contact, en ook het feit dat mensen lokaal zelfbewust keuzen maken uit een mondiaal aanbod en zo met verschillende elementen iets nieuws vormen, moet niet vergeten worden.

Wat heel veel bijdraagt aan de originaliteit en innovatieve kracht van het proefschrift is het feit dat Kruijer in het spoor van een beweging die New Materialism wordt genoemd, op zeer succesvolle wijze een eigen methodologie ontwikkelt. Die methodologie gaat er niet meer vanuit dat objecten volledig passief zijn en de mens alles bepaalt. Eerder is er sprake van een interactie tussen objecten en mensen. Er is te vaak aangenomen dat de keuze voor bepaalde objecten of stijlen ook betekende dat men voor een bepaalde identiteit koos, vanuit het idee dat objecten een vaststaande betekenis hebben. Bij het maken van keuzen blijken andere argumenten echter vaak een rol te spelen. Zoals hij stelt: wat een object betekent is niet altijd de goede vraag; het gaat er ook om wat het doet.

De originaliteit en internationale betekenis van Kruijers proefschrift zitten hem dus niet alleen in de reconstructie van het paleizencomplex van Samosata. Zijn bijdrage aan het internationale debat over cultuur en identiteit in het Midden-Oosten in de Hellenistische tijd is belangrijk voor iedereen die zich met deze periode bezighoudt. New Materialism is overigens geen makkelijke benadering: de methodologie vraagt om een bredere toepassing en gaat gepaard met de nodige terminologie. Het is de grote verdienste van Kruijer dat hij het heel helder en toegankelijk weet te houden. Hij biedt de ons een zeer leesbaar boek aan, en maakt mede daardoor zijn methode zeer aantrekkelijk voor anderen die ermee aan de slag willen gaan.