Marieke Oprel

Winnaar Dissertatieprijs 2022

Overwegingen van de selectiecommissie

Dit onderzoek onthult de vrijwel onbekende geschiedenis van Duitsers in Nederland na de Tweede Wereldoorlog. Het biedt een theoretische en praktische reflectie op veranderend ‘burgerschap’ als technisch en normatief begrip van in- en uitsluiting. Daarmee levert Oprel een belangrijke bijdrage aan het denken over en de strijd om de politieke, sociale, en culturele vormgeving van burgerschap in naoorlogs Nederland.

De jury van de Dissertatieprijzen was onder de indruk van de omvang van het onderzoek. Dit omvat het ontsluiten, analyseren en categoriseren van ruim 25.000 systeemkaarten met rudimentaire gegevens over de betreffende burgers met Duitse nationaliteit, theoretische reflecties op het digitaliseren van dergelijke archieven; onderzoek naar het rechtssysteem en de betrokken uitvoerders; dieptestudies met betrekking tot zorgvuldig geselecteerde familiegeschiedenissen; en gesprekken met een groot aantal direct betrokkenen, vooral kinderen wier ouders tot vijand verklaard waren.

Niet alleen de omvang, degelijkheid en toegankelijke stijl van het onderzoek dwingen respect af, maar ook de originaliteit van het geheel. Het betreft een uniek onderzoek naar een grotendeels vergeten – of wellicht verdrongen – stuk vaderlandse geschiedenis. Het onderzoek is methodisch rijk doordat het op vruchtbare wijze de politieke, juridische, historische en sociologische dimensie van het thema, als ook de toegepaste kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden, met elkaar verbindt.

Hoewel het onderzoek vooral interessant is binnen de nationale context, heeft het ook internationale betekenis. De beknopte vergelijking met soortgelijk beleid in omringende landen nodigt uit tot vergelijkend vervolgonderzoek. Marieke Oprel heeft een indrukwekkend boek geschreven, van grote maatschappelijke relevantie.