Hanno W. Wijsman

Winnaar Dissertatieprijs 2003

Dissertatie
Gebonden weelde. Productie van geïllustreerde handschriften en adellijk boekenbezit in de Bourgondische Nederlanden (1400-1550)

Promotoren: Prof. dr W. Blockmans, Prof. dr B. Cardon
Voordracht: Universiteit Leiden, Faculteit der Letteren

Overwegingen van de selectiecommissie

Deze studie geeft een overzicht van de productie van geïllustreerde handschriften en van het hoogadellijk boekenbezit in de Nederlanden tussen 1400 en 1550. De rode draad is de gedachte dat het boekenbezit in al zijn facetten een weerspiegeling is van het sociale leven, de politieke verhoudingen en van de heersende esthetische waarden; en ook van de dynamiek daarin. In het eerste deel van het boek worden meer dan 3000 geïllustreerde handschriften geïnventariseerd, die in de Nederlandse gewesten zijn geproduceerd tussen 1400 en 1550. Daar komen vragen aan de orde als: waar, in welke ateliers, wat waren de verschillende genres, materialen en formaten, welke zijn schaars, welke uitbundig geïllustreerd, enzovoort. Boekenbezit is een teken van weelde. In het tweede deel wordt geïnventariseerd wie welke handschriften bezat en hoeveel en hoe wat werd verkregen. Hier gaat het dus om het mecenaat: de hertogen, met als belangrijkste Philips de Goede, de hoge adel, de parvenues aan het hof en vooraanstaande vrouwen. De originaliteit van het werk is vooral gelegen in de toepassing van statistische technieken. Zo wordt cultureel erfgoed op een heel nieuwe manier ontsloten, waardoor dwarsverbanden kunnen worden ‘berekend’ en patronen oplichten. Bijvoorbeeld, het gemiddelde formaat van boeken in het bezit van vrouwen is kleiner dan dat van mannen. Een gegeven dat is te verklaren doordat vrouwen vooral getijdenboeken bezitten, die als gebedenboeken klein in de hand moeten liggen. Mannen hebben politiek geïnspireerde werken, soms besteld ter voorbereiding van een politieke toenadering, soms verworven na een machtsovername. Uit dit proefschrift komt zo een rijk geschakeerd beeld naar voren.