Matthijs P.J. van de Port

Winnaar Dissertatieprijs 1995

Dissertatie
Het Einde van de Wereld. Beschaving, Redeloosheid en Zigeunercafés in Servie

Promotor: Prof. dr H.U.E. Thoden van Velzen
Voordracht: Rijksuniversiteit Utrecht, Faculteit Sociale Wetenschappen

Overwegingen van de selectiecommissie

Het boek van Dr. Van de Port is experimenteel en origineel van opzet, en het betreft hier één van de weinige studies op het gebied van de sociale ongeordendheid. Het onderzoek in Novi Sad richtte zich op de zigeunercafés, opmerkelijke enclaves van theatrale wildheid in een burgerlijke samenleving: wat beweegt de keurige burgers van Novi Sad om, onder de bezielende leiding van de zigeunermuzikant, het Europese beschavingsideaal omver te werpen? De auteur herziet de oude discussie in de culturele antropologie over de zogenoemde ‘omkeringsrituelen’, waarbij de taboes die de sociale orde schragen opzettelijk worden geschonden, en waarbij de dominante culturele orde willens en wetens wordt vernietigd. Spoedig na de aanvang van het onderzoek brak de oorlog in het voormalig Joegoslavië uit en gebeurden flagrante schendingen van het beschavingsideaal in de nabijgelegen frontlinies. Op haar eigen gruwelijke manier leek de oorlog een omkeringsritueel. De auteur beschrijft hoe hartstochtelijk de Serviërs deel willen uitmaken van het ‘beschaafde Europa’, maar ook hoe vervreemdend en leugenachtig het verhaal van de beschaving is voor mensen die de gruwelijke ervaringswereld van de oorlog van generatie op generatie hebben leren kennen. De gedachte dat de figuur van de zigeuner de Serviërs herinnert aan de wereld die schuilgaat onder het vernis van de beschaving vormt de kern in een aantal case-studies van gebeurtenissen in het zigeunercafé.